Nowe dane o początkach muzyki w Lewancie [AUDIO]

Na łamach Scientific Reports opublikowano wyniki badań nad schyłkowo paleolitycznymi kościanymi aerofonami z terenu Izraela. W konsekwencji przeprowadzonych analiz uznano je za najstarsze odkryte dotąd instrumenty muzyczne z obszaru Lewantu. Ich wiek wynosi ok. 12000 lat – i nie jest to jedyna ciekawa informacja na ich temat. Według autorów mogły służyć pierwotnym praktykom muzycznym.

Słynne stanowisko pierwszych rolników

W latach 1996-2005 przeprowadzono badania na stanowisku Eynan-Mallaha znanym z bogatych znalezisk związanych z kulturą natufijską. Była to społeczność, która na przestrzeni swojego rozwoju między 15000 a 11700 lat temu dokonała rewolucji w prowadzonym trybie życia, przechodząc od modelu łowiecko-zbierackiego do wczesnorolniczego.

Wśród znalezisk odkrytych na stanowisku były kamienne konstrukcje stanowiące pozostałości po szałasach. W ich sąsiedztwie znaleziono ponad 1000 ptasich kości z dwóch faz osadniczych datowanych między 10730 i 9769 p.n.e. Choć minęło już wiele lat od wykopalisk, spośród materiału kostnego badacze wyłonili 7 aerofonów, w tym jeden zachowany w całości oraz 6 fragmentów innych. Wykonane zostały z kości skrzydeł cyraneczki zwyczajnej, łyski zwyczajnej, a także nieokreślonych dokładniej ptaków z rodzaju kaczkowatych (Anas sp.). Posiadają od jednego do czterech otworów palcowych. W trzech przypadkach zachowały się ustniki ukształtowane poprzez wywiercenie otworów w nasadach kości. Ze względu na wiek posiadają znaczne uszkodzenia powierzchni wynikające z naturalnych procesów przebiegających podczas zalegania w ziemi. Mimo to badanie mikrotomografem pozwoliło zaobserwować ślady użytkowania w obrębie otworów palcowych. Na jednym z aerofonów zachowały się pozostałości barwnika wykonanego z gliny i ochry, który przedstawiciele kultury natufijskiej stosowali także do zdobienia ozdób z muszli i kości.

Aerofony ze stan. Eynan-Mallaha, Izrael (Davin L. et al., 2023).

Wabiki czy pełnoprawne instrumenty muzyczne?

Zastosowanie ptasich kości długich do wyrobu aerofonów w paleolicie nie było niczym nietypowym. Z terenów Europy znane są starsze odkrycia tego rodzaju. Znaleziska z Izraela zaskakują jednak rozmiarem. Ptaki, których kości wykorzystano są bowiem niewielkie. Jedyny zachowany w całości instrument ma ledwo 63,4 mm długości i średnicę 4 mm. W przypadku niektórych fragmentarycznie zachowanych aerofonów odległości między otworami wynoszą nawet około 2 mm. Gra na tak niewielkiej piszczałce sprawia wiele problemów – nie tylko w odpowiednim zakrywaniu palcami otworów, ale także w samym zadęciu. Z tego powodu autorzy badania przeprowadzili eksperyment polegający na odtworzeniu jedynego zachowanego w całości zabytku.

Eksperymentalna kopia aerofonu ze stan. Eynan-Mallaha, Izrael (Davin L. et al., 2023).

Wykonano łącznie trzy kopie przy użyciu technik zgodnych z wynikami badań mikrotomografem. Do obróbki posłużył krzemienny drapacz. Z wszystkich udało się wydobyć kilka dobrej jakości dźwięków z zakresu słyszalnego dla człowieka. Co ciekawe, uzyskane zakresy (3000–4200 Hz, 4400–5600 Hz i 6050–7650 Hz) nie są używane przez ptaki, których kości posłużyły do wytworzenia aerofonów. Podważyło to początkową teorię o przeznaczeniu ich do wabienia kaczek. Porównanie dźwięku instrumentów z odgłosami ptaków innych gatunków, których szczątki archeolodzy odkryli w równoczasowych warstwach kulturowych z Eynan-Mallaha, skłoniło badaczy do powiązania ich z pustułką i krogulcem.

Ilość kości tych dwóch drapieżników odkrytych na stanowisku jest stosunkowo nieduża (3 osobniki). Rodzi to pytanie o zastosowanie instrumentów. Czy służyły one jako wabiki? A jeśli tak, czy mała ilość szczątków świadczy o braku ich skuteczności?

Symbolizm ptasiego krzyku

Tu z pomocą przychodzi etnologia. Znane są przykłady użycia ptasich kości jako fletów imitujących odgłosy zwierząt. Do takich praktyk należał taniec słońca wykonywany przez plemiona z Wielkich Równin w Ameryce Północnej. Podczas rytuału tancerze imitowali krzyk orlika za pomocą fletów zdobionych ochrą i piórami. Naśladowanie odgłosów zwierząt uznawane jest przez antropologów za zwyczaj prowadzący do wykształcenia się u ludzi praktyki muzycznej. Krogulec i pustułka były często obserwowanymi gatunkami drapieżnymi w rejonie zasiedlonym przez ludność kultury natufijskiej, a ich odgłosy musiały być dobrze znane społeczności. Szpony tych ptaków wykorzystywano do tworzenia ozdób, których znaczenie uznaje się za symboliczne. Niewykluczone więc, że imitowanie odgłosów tych drapieżników stanowiło element rytuałów praktykowanych przez plemiona zamieszkujące obszar Lewantu u schyłku paleolitu.

Bibliografia:

Davin L., Tejero J., Simmons T., Shaham D., Borvon A., Tourny O., Bridault A., Rabinovich R., Sindel M., Khalaily H., Valla F., Bone aerophones from Eynan-Mallaha (Israel) indicate imitation of raptor calls by the last hunter-gatherers in the Levant, Scientific Reports 13. DOI 10.1038/s41598-023-35700-9

Artykuł został opublikowany w wolnym dostępie. Znajdziesz tam więcej szczegółowych materiałów.

Jeśli ten tekst spodobał Ci się, lub pomógł znaleźć informacje, zachęcam do wsparcia: