Muzykanci z orientalnego albumu Bartholomäusa Schachmana

Bartholomäus Schachman (1559-1614), gdańszczanin, ławnik, rajca, a w końcu także burmistrz Gdańska, przez współczesnych zwany był Asiae, Europae, Aphricae Ulysses (Ulisses Azji, Europy i Afryki). Przydomek zawdzięczał dalekim podróżom, które odbył w młodości, a także prowadzonemu przez siebie gabinetowi osobliwości, zbierającemu przywiezione pamiątki, m.in. starożytności.

Na przełomie lat 1588 i 1589 wraz z młodszym bratem Janem odwiedził Imperium Osmańskie. Z Wenecji wyruszył przez Grecję do Stambułu, a następnie do Jerozolimy i Egiptu. Akwarele ilustrują różnego rodzaju postaci i zwyczaje zaobserwowane w tych egzotycznych krainach. Część z nich stanowi kopie innych tego rodzaju albumów, wykonanych na zamówienie już po powrocie do Gdańska. Inne natomiast, przedstawiające sceny rodzajowe, stanowią oryginalne wspomnienia gdańskiego „Ulissesa”, wykonane przez niego samego lub przez towarzyszącego mu artystę.

Imperium Osmańskie, jako rozległy kraj, w XVI wieku zbierało w sobie różne nacje i wyznawców trzech największych religii świata: chrześcijan (różnych wyznań), muzułmanów i Żydów. Schachman zaobserwował tam więc różne zwyczaje, także te muzyczne – zarówno tureckie, jak i wschodniochrześcijańskie i żydowskie. Niestety nie znany jest żaden pamiętnik opisujący szerzej jego wspomnienia, jednak każda z akwarel opatrzona została krótkim opisem. Poniżej wycinek albumu przedstawiający wątki muzyczne (a także dźwięczące elementy stroju).

Karty 5v, 15r, 23r i 81r (druga, trzecia, czwarta i piąta) przedstawiają gry i zabawy towarzyszące obchodom święta Bajran, kończącego Ramadan. Trwało ono trzy dni, a ludzie, w najbardziej odświętnych strojach, uczestniczyli w zawodach sportowych, występach muzyków i kuglarzy, a także wymieniali podarunki.

Pozostałe akwarele przedstawiają także życie chrześcijan: z jednej strony widzimy ludzi świętujących otwarcie Wielką Sobotę w Stambule (sułtan zapewniał swobodę religijną), ale też nie brakuje świadectw o chrześcijańskich niewolnikach. Jedna z nich ukazuje ciekawą scenę: niewolnicy połączeni łańcuchem, aby ułatwić sobie zsynchronizowane przemieszczanie, poruszają się w rytm wygrywany na bębnach przez tych ze swoich towarzyszy niedoli, którzy idą na przedzie.